'Sociale beïnvloeding' biedt een eerste kennismaking met de belangrijkste facetten van de sociale psychologie. De voorbije jaren hebben al duizenden studenten gedrags- en maatschappijwetenschappen dit werk leren kennen. 'Sociale beïnvloeding' blijft een aanrader voor iedereen die zich vragen stelt over het hoe en het waarom van menselijk sociaal gedrag en de invloed die wij op elkaar uitoefenen. In deze tweede volledig herziene editie is ieder hoofdstuk herwerkt en aangevuld op grond van recente theoretische en methodologische ontwikkelingen.
Hoofdstuk I SOCIALE ACTIVERING
Facilitatie of belemmering?
Beter alleen?
Creativiteit en passief publiek
Sociale belemmering: een algemeengeldig effect?
Toch beter niet alleen?
De invloed van publiek op oog-handcoördinatie
Sociale facilitatie: een algemeengeldig effect?
Een integratie: Zajoncs socialeactiveringhypothese
De inductieve opbouw van de hypothese
Een gemeenschappelijke noemer in facilitatie- en inhibitiestudies?
De rol van de dominante respons
De rol van fysiologische opwinding
De uitdagende kracht van de abstractie
Een toetsbare want falsifieerbare hypothese
Hypothetisch-deductieve toetsing
Sociale aanwezigheid veroorzaakt een toename van dominant gedrag
Door de onderzoekers aangebrachte responshiërarchie
Dominante kleurvoorkeurresponsen
Sociale aanwezigheid leidt tot toename van activering
Bloot-sociale aanwezigheid een voldoende voorwaarde?
Definitieve falsifiëring of vertrekpunt voor meer rigoureuze toetsing?
Een geniaal stringente deductieve toets
Kakkerlakken zijn inderdaad geen mensen
Grenzen aan sociale facilitatie en inhibitie?
Enkele toepassingen
Dominante persoonsbeoordelingen 38
Leven en dood en blote aanwezigheid 39
Hoofdstuk II MACHT EN ONMACHT
Klassieke conditionering als bron van stimuluscontrole
Basisprincipes
Schokkende stadsnamen: een voorbeeld van onderzoek
Wat leren we bij klassieke conditionering?
Voorwaarden voor klassieke conditionering
Verandering van de voorwaardelijke respons
Prikkelveralgemening en stimulusdiscriminatie X
Hogereordeconditionering
Operante of instrumentele conditionering: versterkingscontrole
Basisprincipes
Bravo, u wint (maar niet heus): een voorbeeld van onderzoek
Voorwaarden voor instrumentele conditionering
Secundaire versterkers en straffen
Gedragsketens en boetseren
Ongedaan maken van instrumentele conditionering
De lusten van de macht: het lachende want spelende kind
De ‘sociale’ glimlach
Plezier door een niet-sociale ervaring van macht
Causaliteitgenoegen van in de wieg tot in de winkelwagen
De lasten van de onmacht: aangeleerde machteloosheid
Het paradigma van de aangeleerde machteloosheid
Aanleiding tot de ontwikkeling van het paradigma
De triadische proefopzet
Waar de onmacht haar macht vandaan haalt
De theorie van de aangeleerde machteloosheid
Hypothetisch-deductieve toetsing
Immunisatie en therapie voor aangeleerde onmacht
De macht van de voorspelbare onmacht
Objectieve en subjectieve macht: wilskracht, doorzetten en geloof
Het tegendeel van aangeleerde machteloosheid?
Subjectieve macht
Van de pendelbox naar het ruime pendelveld
Machteloosheid, plotselinge dood en overleven
Onmacht en de werking van het immuunsysteem
Hoofdstuk III INTERNE BEROERING
Sociale vergelijking, vaardigheden, opinies en emoties
Leon Festingers theorie van de sociale vergelijking
De rol van (geen) ufo’s in de ontwikkeling van een theorie
Hoofdlijnen van de theorie
Sociale vergelijking en emoties
Angst en sociaal gedrag
Liever samen of liever alleen?
Waarom leidt angst tot affiliatie?
Samenzijn: angstreductie of zelfevaluatie?
Leidt angst altijd tot affiliatie?
Honger en affiliatie
Sociale vergelijking en de aard van emoties
Methode
Resultaten en voorlopige conclusie
Enkele opmerkingen over methode, resultaten en interpretatie
Is sociale vergelijking nog algemener dan Leon Festinger dacht?
Primitieve emotionele besmetting
De theorie van de primitieve emotionele besmetting
Imiteren we elkaar?
Leidt gedrag tot emoties?
Lachen, pruilen en blij zijn
Kijk eens diep in mijn ogen…
Hoe leidt gedrag tot emoties?
Komt emotionele besmetting automatisch en onbewust tot stand?
Externe beïnvloeding van lichamelijke gewaarwordingen
Confirmatorische informatieselectie
Externe beïnvloeding van de eigen subjectieve temperatuur?
Hoofdstuk IV AANTREKKELIJKHEID EN GEHECHTHEID
Situationele beïnvloedbaarheid van ‘natuurlijke’ gehechtheid
Exclusief heterosociaal contact sterker dan sociaal instinct?
Snelheid en flexibiliteit van heterosociale gehechtheid
Heterosociale en objectsociale voorkeur sterker dan sociale natuur?
Contactconditionering los van versterkingscontingenties
Contactconditionering, autosociale en homosociale gehechtheid
Evaluatief gedrag en Zajoncs herhaalde blootstelling
Inductieve veralgemening van een evaluatief bloot-contacteffect
Het ‘Turkse-woorden-experiment’
Algemeengeldige affectieve gevolgen van louter herhaald contact?
Weerlegging van een artefactverklaring
Conclusie
Subtiele specificiteit van het gehechtheidobject
Affectieve discriminatie zonder cognitieve discriminatie?
Hypothetisch-deductieve toetsing van de reponscompetitiehypothese
De responscompetitiehypothese
Daalt responscompetitie door herhaald contact?
Gaat responscompetitie gepaard met een negatieve evaluatie?
Reduceert herhaald contact de aversieve opwinding?
Voorlopige conclusie en enkele overwegingen
Contactconditionering: een bron voor versterkers van gehechtheidgedrag?
Aanhankelijkheid en zacht tactiel contact: ‘The Nature of Love’
Contactcomfort en filiale aanhankelijkheid en geborgenheid
Contactcomfort een noodzakelijke voorwaarde voor aanhankelijkheid?
Een quasi-sociale analyse van het contactcomfort
Blinde eigenliefde en blote eigendom
Een onverwachte vraag en een ongewild intiem antwoord
Een veilig letterslot voor eigenliefde
De lettervoorkeur: dé toegang tot een experimentele analyse
Een uitdagende, maar falsifieerbare hypothese
Een ondubbelzinnig antwoord op een duidelijke vraag
Narcisme tot in de partikels van het affectieve zelf
De universaliteit van een nog scherper naamlettereffect
Consolidatie van een theoretische interpretatie
Louter eigendom of louter herhaald contact?
Louter eigendom of plezier van de eerste schrijfprestaties?
Slotopmerkingen over blote eigendom
De spannende lotgevallen van een verrassend fenomeen…
Herhaald contact en de grens met het of de andere
Visuele geborgenheid
Een verborgen sociaalpsychologische kernvraag
Hoofdstuk V ATITUDES OF GEDRAG ?
Wat zijn attitudes?
Het klassieke begrip ‘attitude’
Enkele implicaties van het klassieke attitudebegrip
De meting van attitudes
Verbale zelfbeschrijvingen als metingen van attitudes
Verbale zelfbeschrijvingen en open gedrag
Attitudeverandering of gedragverandering?
Festingers cognitievedissonantietheorie
Enkele experimentele vaststellingen
Cognitieve dissonantie en dissonantiereductie
Theoretische verklaring van de postdecisie- en verleidingexperimenten
Toetsing van Festingers verklaring voor attitudeverandering
Kritische heruitvoering van het leugenexperiment
Audio- en video-experimenten
Radiopleidooi, centrale dissonantie en beloning
Ontstellende beloning en ontstellende blaam
Duurzame attitudeverandering: een illusie?
Oneerlijk gedrag en eerlijke attitude
De hypothese van de evaluatieve gedragaansteking
Het ontstellende kledingexperiment
Slotbeschouwingen
Enkele samenvattende stellingen
Toch attitudes?
Hoofdstuk VI AUTONOMIE EN MACHTSOVERWICHT
Autonoom oordeelgedrag: zonneklaar, en toch één tegen allen
Het klassieke onderzoek van Asch over autonomie en oordeelgedrag
Het basisexperiment van Asch (1956)
Welke therapie voor meer autonomie?
Een minderheid van twee tegen vier
Het minderheidparadigma
De invloed van minderheid en meerderheid: fundamenteel verschillend?
… Of toch niet?
Slotbeschouwingen
De macht van de proefleider?
Meer dan de ‘triviale’ beoordeling van rechthoeken
De macht van de illlusoire meerderheid
Autonomie en een moreel dilemma
Het paradigma van Milgram
Methode van het basisexperiment
Macht van de proefleider en onmacht van het weten en het geweten
De macht van de medeburger
Krachtige cognitieve wapens voor de deelnemer?
Prestige van de universiteit en agressiviteit
Macht en onmacht van de proefleider
Het machtsoverwicht van de leider
Impliciete sociale beïnvloeding van heldhaftig en slaafs gedrag
Voorbij elektroshocks: de algemeenheid van expliciete sociale invloed
Expliciete sociale beïnvloeding van dierenmishandeling
Administratieve mishandeling van een werkloze
Als ik er maar niet onder lijd…
De ‘agentic shift’-theorie
De ‘agentic shift’: van autonoom handelen naar het uitvoeren van bevelen
Kritische analyse van de theorie
Expliciete en impliciete invloed fundamenteel verschillend?
Slotbeschouwing: wie is hier de baas?
Hoofdstuk VII AGRESSIE OF MACHTSHERSTEL?
Definitie van agressief gedrag
Doodsdrift, agressie en catharsis
Instrumentele conditionering van agressief gedrag
Een onvoorwaardelijke antisociale reflex bij fysische en psychische pijn?
Fysische pijn en agressie
Achtergrond en basisparadigma van het onderzoek van Ulrich en Azrin
Schokfrequentie, intensiteit en agressieve reactie
Een reflex?
Een antisociale reflex?
De koude hand van de examinator
Hoge temperatuur en agressie
Ruimtegebrek en agressie
Provocatie en agressie
Neem me niet kwalijk! Was dat met opzet?
De ene provocatie is de andere niet
Provocatie en agressie tegen derden
Agressief gedrag als machtherstel
Asociaal verlies van verworven gedragscontrole
Mogelijkheid tot agressie als versterker bij oncontroleerbare fysische pijn
De rol van de oncontroleerbaarheid van (niet-)sociale aversieve prikkels
Het agressieverhogende effect van lawaai vóór provocatie
Het agressieve gedrag van de machteloze uitgeslotene
Naar een integratie?
Het ‘General Aggression Model’
Agressieve computerspellen: een partiële toetsing
Kritische evaluatie van het ‘General Aggression Model’
Slotbeschouwing
Hoofdstuk VIII ALTRUÏSTISCH GEDRAG
Definitie van altruïstisch of prosociaal gedrag
Het aantal omstanders en de kans op hulp
Het aantal omstanders en het signaleren van rook
Het aantal omstanders en hulpverlening aan een vrouw-in-nood
Het aantal omstanders en hulpverlening aan een bestolen vrouw
Het cognitieve decisiemodel van Latané en Darley
Beknopte samenvatting van het model
Steun voor het concept ‘diffusie van verantwoordelijkheid’?
Vraagtekens bij het model
Onderlinge verschillen in ‘hulpvaardigheid’?
Predikant of samaritaan? De rol van waarden en normen
Naar een integratie
Prosociaal gedrag, aff iliatie en uitsluiting: een slotbeschouwing
LITERATUURLIJST
